Pseudogeschiedenissen over Adolf Hitler

Interview: Johan Braeckman

Johan Braeckman: ‘Zoals je zelf opmerkt, hebben documentaires over Adolf Hitler steeds bijzonder veel kijkers. Men heeft het in dit verband over “het Dolf-effect”. Er is ook een ontelbaar aantal boeken over hem verschenen. Je draagt nu bij aan de massa literatuur die er reeds bestaat over een van de grootste massamoordenaars aller tijden. Wat was je drijfveer om dit boek te schrijven?’

Tim Trachet: ‘Het viel me op dat er de laatste jaren steeds meer belangstelling is voor theorieën dat Hitler de oorlog overleefde en ergens een onderkomen zou hebben gevonden. Dergelijke theorieën zijn op zich niet nieuw. Ze doken op in de eerste jaren na de oorlog, toen er nog onduidelijkheid was over wat er precies was gebeurd in die dramatische dagen eind april 1945 in Berlijn. De gedachte dat Hitler misschien nog in leven zou zijn, was zowel fascinerend als verontrustend. Het zorgde er in elk geval voor dat sommige politiediensten aandacht schonken aan de geruchten over een ontsnapte Führer. Maar de belangstelling daarvoor ebde weg met de tijd. Het werd steeds duidelijker wat er met Hitler was gebeurd. En meer dan een eeuw na zijn geboorte geloofde natuurlijk niemand dat hij nog leefde. Maar nu, 75 jaar na het gebeuren, terwijl vrijwel alle directe getuigen zijn gestorven, zijn die ontsnappingstheorieën meer levend dan ooit. Blijkbaar door de invloed van het internet, waar de meest waanzinnige opvattingen  verspreid worden. Dat er intussen ook boeken en tv-documentaires hierover zijn verschenen, komt wellicht omdat men op die wijze opnieuw van het “Dolf-effect” wil profiteren. Die theorieën zouden nauwelijks onze aandacht waard zijn, ware het niet dat ik opmerkte hoezeer pseudowetenschap daarin de kop opsteekt. De hele manier waarop de “Hitler-survivantisten” hun onderwerp aanpakken doet sterk denken aan de methoden van onder meer de creationisten, de holocaustontkenners of de sindonologen (adepten van de Lijkwade van Turijn). Het leek me dus de moeite een kritisch boekje te schrijven om uit te leggen wat er écht met Hitler is gebeurd en waarom de overlevingstheorieën niet kloppen.’

Johan Braeckman: ‘Kan je een voorbeeld geven van zo’n “theorie”?

Tim Trachet: ‘De meest uitgewerkte theorie is dat Hitler met een Duitse onderzeeër naar Argentinië is vertrokken en daar zijn oude dag doorbracht. Hij zou daar verder niks meer hebben uitgestoken. Er zijn inderdaad een paar U-boten op het einde van de oorlog naar daar gevaren. Het gaf al snel aanleiding tot de bewering dat er hooggeplaatste nazi’s ontsnapt waren, waaronder Hitler en zijn vrouw Eva. En Argentinië was een geliefd toevluchtsoord voor nazi’s en collaborateurs. Zoiets klinkt plausibel, alleen is er geen enkel bewijs voor. Een stuk exotischer en fascinerender zijn de beweringen dat Hitler in zijn U-boot naar Antarctica is gevaren, waar de Duitsers een geheime basis hadden gebouwd. Daar zouden dan in ondergrondse fabrieken geheime wapens zijn gefabriceerd, als voorbereiding voor een nieuw nazirijk. Klinkt goed als scenario voor een James Bond-film, maar is totaal onhoudbaar om diverse redenen, die ik in het boek uitleg. Al die theorieën zijn trouwens a priori onjuist, omdat het volkomen zeker is dat Hitler in 1945 in Berlijn gestorven is.

Johan Braeckman: ‘Waarom zijn die pseudogeschiedenissen over Hitler tot op heden populair?

Tim Trachet: ‘De aantrekkingskracht komt er gelukkig niet zozeer door een nostalgie voor het naziregime. De belangstelling voor Hitler is groot, omdat hij een uniek figuur was. Een demonisch, monsterachtig iemand, de laatste grote veroveraar uit de geschiedenis, die in amper enkele jaren een ongezien bloedbad aanrichtte, om daarna volledig ten onder te gaan. Dat die man na die rampzalige ondergang in alle stilte nog verder zou hebben geleefd is even intrigerend als de idee dat er op afgelegen plaatsen op aarde nog prehistorische monsters leven, een geliefd onderwerp van stripverhalen en films. Er waren wel oude en nieuwe nazi’s die geloofden of hoopten dat hun geliefde Führer inderdaad zou zijn ontsnapt, om dan ergens in het geheim de nazibeweging verder te leiden. Dat doet denken aan de legende dat keizer Frederik Barbarossa in een berg ligt te slapen om ooit weer te ontwaken en Duitsland te redden. Of misschien zelfs aan de “verborgen imam” van de sjiieten… Er zijn ook overtuigde antinazi’s die aan Hitlers overleving geloof hechtten, alleen al omdat ze er niet helemaal gerust in waren. Het leek bijna te mooi om waar te zijn dat het naziregime in 1945 volledig was ingestort. Had Hitler dan geen “plan B” voor wat er bij een nederlaag moest gebeuren? Het antwoord is neen, maar dat is niet evident. Er kwamen verhalen over netwerken van gevluchte nazi’s die aan een “Vierde Rijk” zouden werken. Wie daar sterk mee bezig was, was de bekende nazi-jager Simon Wiesenthal. Voor zover ik weet heeft hij nooit geloofd dat Hitler was ontsnapt, maar hij was er wel van overtuigd dat Hitlers secretaris Martin Bormann eind de jaren 1960 nog in Zuid-Amerika leefde. Pas toen in 1972 Bormanns skelet bij grondwerken in Berlijn werd gevonden, erkende Wiesenthal dat hij al sinds 1945 dood moest zijn.’

‘Wat in de huidige tijd zeker meetelt, is het geloof in complotten en cover-ups. Als Hitler is ontsnapt, zo luidt het, dan moeten sommige geallieerde inlichtingendiensten daarvan op de hoogte zijn geweest, als ze al niet hebben meegewerkt. En dan denkt men in de eerste plaats aan de Amerikanen. Overigens beweerde de Sovjetunie al meteen na de oorlog dat Hitler met steun van de westerse mogendheden ondergedoken leefde, dit terwijl de Sovjets intussen Hitlers lijk hadden geïdentificeerd! Er zijn nog altijd mensen die geloven dat J.F. Kennedy niet in 1963 is vermoord of dat Elvis Presley niet in 1977 stierf. Vergeleken daarmee lijkt het geloof in Hitlers overleving eerder plausibel.’

Johan Braeckman: ‘Je zei dat het vaststaat dat Hitler overleed in zijn bunker in Berlijn, aan het eind van de oorlog. Hoe weten we dat zo zeker?

Tim Trachet: ‘Er is eerst en vooral een materieel bewijs. Men heeft een stuk van Hitlers gebit kunnen identificeren. Dat gebeurde al enkele dagen na zijn dood door de assistente van zijn eigen tandarts. Verder onderzoek van dat gebit heeft alleen maar bevestigd dat het om dat van Hitler gaat. Verder getuigden meer dan een half dozijn mensen uit zijn entourage dat ze hem op 30 april 1945 dood hebben gezien of zelfs geholpen hebben zijn lijk te verbranden. Dat waren natuurlijk allemaal zijn vertrouwelingen, die de waarheid konden verdraaien, maar toch. Enkelen zijn jarenlang zwaar mishandeld in Russische gevangenissen, zonder hoop dat ze ooit zouden vrijkomen, door ondervragers die niets liever wilden horen dan dat Hitler nog leefde. Maar ook toen hebben ze hun verklaringen niet ingetrokken. Zelfs tientallen jaren nadien hebben ze nooit iets anders gezegd. Bovendien heeft Hitler er nooit een geheim van gemaakt dat hij zou blijven vechten tot de totale nederlaag en dan zelf een einde aan zijn leven zou maken. Een alternatief had hij niet, voor hem was het alles of niets.

Als hij had willen vluchten, had hij vroeger uit het belegerde Berlijn kunnen vertrekken. Maar op 30 april was ontsnappen onmogelijk of uiterst riskant, een risico dat hij niet wilde lopen. Hij wilde niet, levend of dood, in handen van de vijand vallen.’

Johan Braeckman: ‘De ontsnappingstheorieën zijn op zichzelf al een vorm van pseudogeschiedenis, maar sommige ervan zijn doorspekt met andere pseudowetenschappelijke opvattingen. Zo zouden de nazi’s vliegende schotels hebben ontwikkeld?’

Tim Trachet: ‘Er is inderdaad beweerd dat de golf van vliegende schotels die vanaf 1947 werd gerapporteerd, op een of andere wijze zou zijn veroorzaakt door de geheime wapens die de ondergedoken nazi’s in hun onderaardse fabrieken hadden vervaardigd. Dat past in de mythe van de Duitse “wonderwapens” die tijdens de oorlog zouden zijn ontwikkeld. Dit soort beweringen vormt een genre apart in de ontsnappingstheorieën, een soort sciencefiction, vaak in de vorm van romans. Het zou nogal wat fans hebben gehad in neonazikringen, maar de ‘serieuze’ survivantisten mijden zulke fantasieën. Laat ons niet vergeten dat het niet zozeer het onderwerp is dat dit verhaal pseudowetenschappelijk maakt, maar wel de redeneringen en argumenten die gebruikt worden. Persoonlijk ben ik nog het meest geraakt door de ophef die er kwam na een (omstreden) DNA-onderzoek van een aan Hitler toegeschreven stuk schedel. Volgens dat onderzoek bleek het om de schedel van een vrouw te gaan. Zelfs dat werd gebruikt als ‘bewijs’ dat Hitler niet in Berlijn is gestorven!’

Verder lezen: Tim Trachet: Waar is Hitler? De valse speurtocht naar een verdwenen Führer (Uitgeverij ASP, 2020)

De valse speurtocht naar een verdwenen Führer

Het is algemeen bekend dat Adolf Hitler zelfmoord pleegde op 30 april 1945 in zijn ondergrondse bunker in het belegerde Berlijn. Over zijn overlijden en de omstandigheden waarin dat gebeurde heerste aanvankelijk onduidelijkheid. Het zou bovendien lang een mysterie blijven wat er precies met zijn lichaam was gebeurd, omdat de Sovjet-Unie, wier strijdkrachten Berlijn hadden veroverd, daarover het stilzwijgen bewaarde. Dat alles gaf al snel aanleiding tot geruchten dat Hitler de Tweede Wereldoorlog overleefd had en een verborgen leven leidde. Geruchten die pas langzaam verdwenen, maar die de laatste jaren een nieuwe opstoot kenden, vooral na een omstreden onderzoek van een aan Hitler toegeschreven stuk schedel. Sindsdien zijn de overlevingstheorieën over Hitler een eigen leven gaan leiden, in talrijke boeken, een hele televisiereeks en ontelbare sites op internet. Dit boekje wil klaarheid in de zaak brengen. Het is niet de bedoeling alle ontsnappingstheorieën en beweringen rond Hitlers overleving te bespreken of zelfs maar op te sommen, wel een idee te geven wat kritisch ingestelde mensen daarover mogen denken.

WAAR IS HITLER?
ISBN: 9789057189586
Formaat: 13 x 21
Aantal pagina’s: 112
SKEPP-ledenprijs: € 11,90

Over de auteur

Tim Trachet (*1958) studeerde wiskunde, sterrenkunde en wijsbegeerte aan de Vrije Universiteit Brussel en werkt als journalist bij de VRT. Hij is erevoorzitter van SKEPP, de Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale, en ondervoorzitter van de Europese Raad van Skeptische Organisaties. Hij maakte voor de VRT een aantal historische documentaires.