Een Vlaamse stadslegende: was generaal de Gaulle een Vlaming?

Elke encyclopedie leert dat Charles de Gaulle geboren werd in de Noord-Franse stad Rijsel (of Lille) op 22 november 1890. Zijn geboortehuis is nu een museum. De grootste stad van Noord-Frankrijk noemt zich zonder omwegen Vlaams - dat zie je aan de vele leeuwenvlaggen in de stad - en is het ook, in de zin dat Rijsel historisch behoort tot het graafschap Vlaanderen. Dat betekent tussen haakjes niet dat er “Vlaams” werd gesproken, want de streek rond Rijsel - ook bekend als Waals-Vlaanderen of la Flandre gallicante - is altijd Franstalig geweest, ook toen die nog tot de (zuidelijke) Nederlanden behoorde. Dit in tegenstelling tot het meer noordelijk gelegen deel van Frans-Vlaanderen, rond Duinkerke en Hazebrouck, dat ooit Nederlandstalig was en waar hier en daar nog een archaïsch West-Vlaams wordt gesproken.

Charles de Gaulle is dus wel degelijk in Vlaanderen geboren, zij het niet in de huidige betekenis van “Nederlandstalig België”. Maar Vlaamse afkomst van de familie? En de naam Van de Walle? Die vind je niet in encyclopedieën terug, behalve in Wikipedia (tot voor kort…). Die beweringen kloppen dan ook niet. Geruchten daarover, in verschillende varianten, circuleren al lang in Vlaanderen, maar worden zelden opgeschreven. De Vlaamse striptekenaar Berck (Arthur Berckmans) vertelde het ooit aan zijn Waalse scenarist Cauvin, toen hij hem er pochend op wees dat veel Fransen Vlaamse voorouders hebben. Zelf heb ik mijn eigen vader tientallen jaren geleden (wellicht nog in de tijd dat de Gaulle nog leefde) iets dergelijks horen zeggen. Van wie mijn vader dat gehoord heeft, weet ik niet, maar wellicht komt het uit zijn geboortestad Menen. Die West-Vlaamse stad ligt aan de Franse grens, niet ver van Rijsel.

Volgens mijn vader stamde Charles de Gaulle af van ene generaal Van de Walle in het leger van Napoleon, die vanwege zijn verdiensten van de keizer het recht kreeg om zijn naam te verfransen in de Gaulle. Die details heb ik nooit ergens anders gehoord. Na de uitzending van een driedelige documentaire over de Gaulle in februari 2001 op Canvas dook een ander verhaal op. Een kijker wist de VRT per e-mail te vertellen dat Charles de Gaulle zelf oorspronkelijk Van de Walle zou hebben geheten. Hij zou zijn Vlaamse naam veranderd hebben toen hij naar de militaire school ging.

Wat is daarvan waar? Eigenlijk niets. Charles de Gaulle is wel degelijk geboren onder de familienaam de Gaulle - een naam die zijn ouders, broers en zusters droegen - en heeft zijn naam nooit veranderd, net zo min als zijn voorvaderen. In zijn stamboom is nergens de naam Van de Walle te vinden, zelfs niet één Vlaams klinkende naam. Er is ook geen bewijs voor een Vlaamse oorsprong van de familie de Gaulle. De familie woonde in Champagne - mogelijk daarvoor in Bourgondië - tot Charles’ overgrootvader zich in de achttiende eeuw in de Franse hoofdstad vestigde. Sindsdien hadden de meeste de Gaulles - een aristocratische familie van magistraten en intellectuelen - Parijs als woonplaats, ook Charles de Gaulle zelf, die er zijn jeugd doorbracht en zelf nooit in Rijsel heeft gewoond.

Het verhaal in zijn verschillende versies is dus meer dan een soort stadslegende. Maar blijkbaar is die niet uit het niets ontstaan. Er zijn enkele elementen die mogelijk aan de oorsprong ervan liggen..

Om te beginnen woonde Charles de Gaulles familie van moederszijde wel degelijk in Rijsel (Charles’ geboortehuis was het huis van haar ouders) en was ze afkomstig uit Duinkerke. Ze was uiteraard Franstalig en droeg de weinig Vlaams klinkende naam Maillot, maar had familiebanden over de “schreve”, zoals met de West-Vlaamse adellijke familie van Outryve d’Ydewalle. En hoewel Charles de Gaulle een echte Parijzenaar was, behield hij banden met de streek van zijn moeder. Zijn schoolvakanties bracht hij meermalen aan de Noord-Franse kust door. Als kind handhaafde hij enkele “noordelijke” tradities, zoals het Sinterklaasfeest.

En de familienaam? Het is mogelijk dat “Gaulle” is afgeleid van het Germaanse wall (wal, versterking). Charles de Gaulle heeft in dat verband zelf gewezen op zijn oudste bekende mogelijke voorouder (de afstamming is niet zeker): Richard de Gaulle, een ridder in dienst van de Franse koning Filips Augustus (13de eeuw), wiens naam zowel “de Gaulle”, “de Waulle” als “Dewaulle” werd geschreven. Niet letterlijk Van de Walle dus, maar de betekenis zou wel dezelfde kunnen zijn. Dit kan wijzen op een mogelijke Vlaamse oorsprong van de naam. Maar er is niets bewezen. Andere schrijfwijzen van de naam (Gaule, Gaul, Gaulers, Gaules… al dan niet met “de” voor), doen toch eerder vermoeden dat het “Galliër” of “van Gallië” betekent. “Fransman” dus, al gaf Charles de Gaulle zonder problemen toe dat er over zijn naam geen zekerheid bestaat.

Een merkwaardig detail - waar sommige kenners van Frans-Vlaanderen op gewezen hebben - is dat een broer van Charles de Gaulles grootvader een verdediger was van de officiële erkenning van het “Vlaams’ in Frankrijk. Deze oom, die eveneens Charles de Gaulle heette, was in 1871 mede-opsteller van een petitie die er bij het Franse parlement op aandrong om de streektalen in Frankrijk te erkennen. Daarin werd onder meer gepleit voor de oprichting van een leerstoel Vlaamse taal- en letterkunde aan de universiteit van Douai (of Dowaai, thans is die universiteit overgebracht naar Rijsel, waar nu inderdaad Nederlandse literatuur wordt gedoceerd). Maar deze petitie kwam op voor de streektalen in het algemeen, niet speciaal het “Vlaams” of Nederlands. Deze oudere Charles de Gaulle was een groot kenner en verdediger van de Keltische taal van Bretagne: hij schreef zelf hele gedichten in het Bretoens en zijn achterneef de president heeft bij een toespraak in Bretagne ooit enkele verzen van hem geciteerd.

Misschien is er ook een verwarring rond de afkomst van de echtgenote van Charles de Gaulle, Yvonne Vendroux. Deze kwam uit Calais (of Kales, overigens een stad waar in de middeleeuwen een soort Nederlands werd gesproken) en stamde af van een Nederlander die zich in de zeventiende eeuw in deze havenstad had gevestigd en Van Droog heette, een naam die werd verfranst tot Vendroux.

Ten slotte heeft er wel degelijk een Vlaamse generaal in het leger van Napoleon bestaan: de vrij roemruchte generaal Vandamme, die zelfs een eigen artikel in de Encyclopaedia Britannica heeft. Dominique-René Vandamme (1770-1830) kwam uit het Frans-Vlaamse stadje Cassel, waar een bescheiden monument voor hem staat. Maar hij was geen familie van die andere generaal.

Wellicht waren deze feiten min of meer bekend bij de bevolking in de West-Vlaamse grensstreek, waar de banden met Rijsel vrij sterk zijn. Ze kunnen zijn verward bij het doorvertellen. Mogelijk heeft een dosis Vlaams chauvinisme meegespeeld. Of was het ironie? Want als je de statige figuur van generaal de Gaulle associeert met een naam als Van de Walle, kan je niet weerstaan aan een glimlach, zeker niet als die naam op zijn West-Vlaams wordt uitgesproken.

referenties
Jean Lacouture: De Gaulle I: Le rébelle, Seuil, Parijs, 1965
Jozef Deleu : Frans-Vlaanderen,Lannoo, Tielt/Bussum, 1982
Voor de anekdote over Berck zie Stripgids 30-31( november 1985)

De afbeelding is afkomstig uit Deutsches Bundesarchiv (German Federal Archive), B 145 Bild-F010324-0002