Astrologie aan de Sorbonne

Elizabeth Teissier, die eigenlijk Germaine Hanselmann heet (haar ware naam werd bij de proclamatie publiek genoemd, blijkbaar tegen haar zin), is niet alleen bekend als auteur van astrologische boeken en horoscooprubrieken. Ze werd door wijlen François Mitterrand, toen die nog president van Frankrijk was, regelmatig geraadpleegd. Dat gaf haar de bijnaam "astrologe van de Republiek". Ze pleit al jaren voor het (her)invoeren van cursussen astrologie aan de universiteit. Haar doctoraat beschouwt ze als een eerste stap in die richting. Teissier verdedigde haar thesis in een prestigieus auditorium van de Sorbonne waar met portretten van onder meer Descartes en Pascal hangen. De promotie was vrijwel clandestien aangekondigd, met een onopvallend papiertje in een donkere gang van de faculteit, zoals dat in Parijs wel meer gebeurt. Het was belangstellenden ook onmogelijk om een exemplaar van haar proefschrift in te kijken voor de verdediging. Toch zat de zaal vrijwel stampvol, wegens het grote aantal "genodigden", waaronder dames met - voor deze gelegenheid - opvallend mondaine kledij en juwelen. Onder de aanwezigen ook de "wetenschappelijk" astrologe Suzel Fuzeau-Braesch.

Het aureool van de wetenschap

Teissiers uiteenzetting was één groot pleidooi voor de astrologie, zij het met een academisch toontje. Ze voorspelde dat de new age-wetenschap (modieuze interpretaties van de quantummechanica en dergelijke) voor een herwaardering van de astrologie zou zorgen, ook aan de universiteit. Er volgde een applaus, wat voor een thesisverdediging niet de gewoonte is.

De vragen die uit de jury werden gesteld, waren niet bepaald agressief. Drie van de vier aanwezige juryleden (niet iedereen was aanwezig!) feliciteerden Madame Teissier. De eigenlijke sociologen in de commissie probeerden zich zoveel mogelijk tot de sociologische aspecten te beperken, maar de filosofe Françoise Bonardel beweerde dat Teissier in haar proefschrift onweerlegbare bewijzen voor de invloed van de hemellichamen gaf en viel het "sectair rationalisme dat het experiment weigert" aan. Een toehoorder verliet tijdens Bonardels tussenkomst de zaal en zei dat het gebeuren een farce was. Alleen de voorzitter van de jury maakte het Teissier even kwaad door astrologie een vorm van waarzeggerij en magie te noemen. Astrologie, zo reageerde ze, is geen waarzeggerij en heeft niets met koffiedikkijken te maken. Neen, het is een wetenschap die aan de universiteit thuishoort.

Het schaamrood naar Franse academische wangen

Na vijf minuten beraadslagen werd Germaine Hanselmann tot doctor geproclameerd, met "mention très honorable" (te vergelijken met "grootste onderscheiding"). De reacties zijn niet uitgebleven. Een groot aantal Franse sociologen, ook zeer prominente, heeft openlijk afstand genomen van de thesis. De Franse skeptische vereniging AFIS (Association Française de l'Information Scientifique, die zopas onze landgenoot en Zesde Vijs-winnaar Jean Bricmont tot voorzitter heeft gekozen!) heeft openlijk geprotesteerd. Prominenten uit de Franse wetenschap, zoals Nobelprijswinnaar Claude Cohen-Tannoudji, steunen dit protest. Hoewel over de hele procedure vragen te stellen zijn, vraagt de AFIS niet om de annulering van het doctoraat. Men wil niet de indruk geven Teissier te "vervolgen" om formele redenen. Het gaat de AFIS om de inhoud van de thesis. Wel drukken de Franse skeptici hun bezorgdheid uit dat dit gebeuren een verdere stap zou kunnen zijn voor de erkenning van de astrologie aan de universiteit, iets waar Teissier openlijk naar streeft. Ze kende niet alleen Mitterrand goed, maar ook de bekende minister van Onderwijs Jack Lang.

Franse skeptici reageren

Een groep van skeptici en sociologen heeft het 900 pagina¹s tellend document bestudeerd. Hier volgen enkele conclusies. Het is geen proefschrift in de sociologie. Het is zonder meer het discours van een astrologe die spreekt vanuit haar eigen astrologische praktijk. De sociologie erin beperkt zich tot verwijzingen naar sociologische auteurs en dan nog wel met een typisch astrologische connotatie (zo wordt Max Weber "een sympathieke stier" genoemd) Het is zelfs helemaal geen proefschrift. Er worden geen feiten naar voren gebracht, geen hypothesen geformuleerd. Het is niet meer dan een samenraapsel van verhaaltjes zoals Teissier in haar TV-blad schrijft (wat volgens sommigen nog het beste bewijs is dat Teissier voor het fabriceren van die 900 pagina's geen ghostwriter heeft gebruikt!). Over de astrologie zelf staat er ook niet veel in. Wel een heleboel astrologische beweringen die ad hoc, ad hominem en post factum zijn (zoals de opmerking over Weber), maar geen astrologische theorie, geen geschiedenis van de astrologie, geen uitleg over de astrologie als systeem. De astrologie wordt verdedigd met aanvallen op de officiële wetenschap en het rationalisme en met verwijzingen naar "onweerlegbare bewijzen". Dat laatste slaat vooral op de ontdekkingen van Michel Gauquelin. Die bevindingen zijn al enkele jaren weerlegd en, zelfs als ze correct waren geweest, zouden ze zeker geen bewijs voor de astrologie als geheel betekenen. Integendeel. De astrologie wordt - uiteraard - zeer onkritisch beoordeeld. Teissier beweert dat de astrologie het voordeel heeft "verifieerbare voorspellingen" te maken. Voor iemand die in het verleden al enkele serieuze flaters van voorspellingen heeft geproduceerd is dat een opvallende uitspraak. Overigens beroept Teissier zich voor haar successen altijd op voorspellingen die bijzonder vaag en dubbelzinnig waren.

Conclusie: dit is een schandaal. Hoe kon een instelling als de Sorbonne zoiets toelaten? Het onder sociologen heersende relativisme heeft zeker een rol gespeeld. Volgens de Franse skepticus Jean-Paul Krivine waren de academici die het proefschrift moeten beoordelen niet ongevoelig voor Teissiers relaties met de media. Ze heeft een vaste rubriek in Télé 7 Jours, zowat het meest verkochte weekblad van Frankrijk, dat bovendien banden heeft met de commerciële zender TF1. Als astrologe is Elizabeth Teissier niet veel zaaks, maar als mediaverschijnsel is ze niet te onderschatten.

Door Tim Trachet.

Uittreksels van het omstreden proefschrift zijn te bewonderen op: http://persoweb.francenet.fr/~cibois/these.htm Meer uitleg over deze kwestie op de website van de AFIS: http://site.afis.free.fr/resume.htm