Plantaardige middelen bij overgangsverschijnselen

Plantaardige middelen

Plantaardige middelen worden “natuurlijk” genoemd en daarom veilig geacht. Toch zijn er veel meer giftige planten op deze wereld dan eetbare. En van die eetbare is lang niet altijd de hele plant veilig. Zo zijn van aardappelen en tomaten de stengels en bladeren giftig. Niettemin worden sommige zeer giftige planten gebruikt voor geneesmiddelen. Zo is de herfsttijloos (Colchicum autumnale) sterk giftig en er is geen tegengif bekend, maar de plant wordt wel gebruikt als geneesmiddel tegen jicht. De geneeskundige werking ervan was al bij de Romeinen bekend. Plantaardige geneesmiddelen zijn dus niet uitsluitend beperkt tot de traditionele Chinese medicijnen; ook in de westerse wereld zijn ze al duizenden jaren in gebruik.

Planten die bij overgangsklachten worden of werden gebruikt zijn onder andere hop (Humulus lupulus). kava kava (Piper methysticum), kuisboom (Vitex agnus-castus), rode klaver (Trifolium pratense), soja (Glycine max), wilde yam (Dioscorea batatas), zilverkaars (black cohosh, Cimicifuga racemosa, Actea racemos) en de Chinese kruiden dong quai (Angelica sinensis) en ginseng (Panax ginseng).

Wat weten we van deze planten? Er wordt wel eens beweerd dat Chinese, Japanse of Koreaanse vrouwen minder last zouden hebben van overgangsverschijnselen omdat er in die landen meer soja wordt gegeten. Maar vreemd genoeg helpen sojapillen niet. De zilverkaars wordt vaak onder de Engelse naam Black Cohosh verkocht en is een tijdlang populair geweest als middel tegen overgangsverschijnselen. De onderzoeks-resultaten lopen uiteen: meldingen van leverschade na gebruik moeten bevestigd worden, maar ook de werkzaamheid moet nog aangetoond worden¹ . Kava kava staat sinds 2002 op de lijst van verboden kruiden van de Europese Unie, nadat er in Zwitserland en Duitsland gebruikers overleden waren. In de VS is het echter nog altijd vrij verkrijgbaar. U kunt het dus gewoon via e-mail bestellen. Het risico dat u bij het gebruik van kava kava loopt, kan echter wel eens groter zijn dan het risico bij het gebruik van hormonen. Van Panax ginseng bleek bij een grondig Scandinavisch onderzoek dat het geen enkel effect had bij opvliegingen² . Hetzelfde geldt voor dong quai (Angelica sinensis)³ , voor wilde yam⁴ en voor rode klaver⁵ . Voor de hop en de kuisboom zijn dit soort gegevens niet eens beschikbaar.

Om het kort te stellen: de werkzaamheid en veiligheid van deze plantaardige middelen tegen overgangsklachten zijn nog steeds niet aangetoond. Om alle twijfel uit te sluiten dient dit met dubbelblinde proeven te gebeuren. De testen moeten ook voldoende lang duren, want overgangsverschijnselen blijken erg placebogevoelig. Probeert men een nieuw middel, dan lijkt dat in het begin vaak te werken, maar het blijft niet zo. Daarom kunnen we aan individuele getuigenissen weinig wetenschappelijke waarde verlenen. De bijverschijnselen van de hormonenbehandeling werden ook pas na meer dan tien jaar duidelijk. De langstdurende proef met kruiden duurde slechts één jaar en de meeste proeven duurden veel korter. Dat is niet lang genoeg om zekerheid te verschaffen over de werkzaamheid van deze middelen, om over hun veiligheid maar te zwijgen.

Traditionele Chinese Medicijnen

De traditionele Chinese geneeskunde is, ondanks het woord ‘traditioneel’, niet erg oud. Ze dateert uit het maoïstische tijdperk, toen het regime de traditionele geneeskunde nieuw leven inblies omdat er eenvoudigweg niet genoeg reguliere artsen beschikbaar waren. Ze werd wel wat aangepast aan de kennis van de twintigste eeuw. Ze is dus maar een halve eeuw oud, in plaats van een paar duizend jaar, al zullen een aantal planten inderdaad wel al tweeduizend jaar in gebruik zijn, net zoals in het Westen.

Dat er traditionele Chinese medicijnen (TCM) gebruikt worden tegen overgangsverschijnselen is op zich al vreemd, want Chinese vrouwen zouden daar net minder last van hebben vanwege hun sojarijke dieet. In België wordt er online tenminste één TCM-middel tegen overgangsverschijnselen aangeboden: Geng Nian An Piang – Menoless Form⁶ . Wil men uit meer middelen kunnen kiezen, dan moet men als zoekterm ’Geng Nian’ ingeven. Er duiken dan Engelse (zowel Britse als Amerikaanse) en enkele Nederlandse reclames op van een flink aantal Chinese merken. De TCM-middelen bestaan uit meerdere kruiden die men geneeskrachtige effecten toeschrijft. Het aantal ingrediënten in die pillen varieert sterk; vijftien kruiden is niet ongewoon. Bovendien bevatten de meeste middelen verschillende ingrediënten; er zijn er wel enkele met dezelfde kruiden. Eén enkel merk noemt in advertenties enkel de Chinese namen van de ingrediënten, maar wel in Latijns schrift. Een erg betrouwbare indruk maakt dit allemaal niet. Volgens de Engelstalige Wikipagina over ‘Chinese herbology’ moeten de samenstellingen wettelijk volgens de regels van de PRC Pharmacopoedia gevormd zijn. Dan kan een verschil tussen met en zonder Aloë mogelijk geoorloofd zijn, omdat dit misschien alleen een geurtje of smaakje betreft, maar dat de drastische verschillen tussen deze middelen toegestaan zijn, lijkt me erg onwaarschijnlijk.

Bovendien wordt er in de advertenties minder bekend gemaakt over de ingrediënten van deze middelen dan noodzakelijk is. Meestal vernoemt men alleen de namen van de gebruikte planten, vaak zonder de soortnaam, en de namen van eventuele andere materialen, zoals metalen en dierlijke ingrediënten. Bij verschillende van die lijsten ontbreken de gebruikte hoeveelheden en welk deel van de plant of het dier gebruikt wordt. Bij enkele van de middelen staat tussen de kruiden ook nog een mineraal, namelijk magnetiet of magneetijzererts. En allemaal vermelden ze ook een aantal kruiden waarover tot nog toe geen westerse medische gegevens bekend zijn, op de officiële plantkundige naam en het volksgebruik na. Als er al gegevens bij PubMed verkrijgbaar zijn, betreft het proeven met ratjes en muizen, maar (nog) niet met mensen. Gelukkig staat bij geen van de acht lijsten van ingrediënten het kankerverwekkende Aristolochia. De verkoop van Aristolochia is zowel in België als in Nederland verboden. Rond 1990 veroorzaakte het in de omgeving van Brussel een gezondheidsramp. Alhoewel deze middelen gemakkelijk op het internet besteld kunnen worden is het zeer de vraag of u er wat aan zult hebben. En of het gebruik wel veilig is, is sterk te betwijfelen.

Geng Nian An Pian

Laten we eens naar Geng Nian An Pian kijken (zie onderstaande lijst), een middel dat in België kan gekocht worden. Is het veilig? Het bevat onder andere Polygonum multiflorum, een soort varkensgras, overigens een soort die in de Benelux voor zover bekend niet voorkomt, in het wild noch in de tuin. Het wordt heel vaak gebruikt in allerlei TCM-kruidenmengsels (of wat er voor door moet gaan). Ook een flink aantal van de andere Chinese kruidenmengsels tegen opvliegers bevat Polygonum multiflorum, al kan het kruid ook voor totaal andere doeleinden gebruikt worden. Zo stond het ook op het etiket bij Libitfit, het Chinese kruidenmengsel voor het bevorderen van de erectie bij mannen). Met overgangsverschijnselen heeft dit dus niets te maken.

Traditioneel zou Polygonum multiflorum bij TCM als een antiverouderingswortel gebruikt zijn. Een 50 jaar oude wortel zou er bijvoorbeeld voor zorgen dat je haar niet grijs wordt, een wortel van 100 jaar oud maakt dat je er vrolijk blijft uitzien, 150 jaar laat je tanden terugkomen, en 300 jaar oud geeft het eeuwige leven. Die 300 jaar oude wortels zijn uiteraard extreem zeldzaam. Maar alle gekheid op een stokje, het zou mild laxerend zijn.

Toch is Polygonum multiflorum allerminst veilig. Zo veroorzaakt het leverschade, in sommige gevallen met de dood tot gevolg⁷. Niettemin heeft het gevaar van het gebruik van Polygonum multiflorum nooit met grote letters in de dagbladen gestaan, in tegenstelling tot de licht toegenomen kans op kanker en hartklachten bij langdurig hormonengebruik. En Polygonum multiflorum staat ook niet op de Belgische lijst van ‘Gevaarlijke planten die niet als of in voedingsmiddelen mogen gebruikt worden’. Ten opzichte van buitenlandse kruiden uit verre landen is dit soort lijsten niet erg volledig, ook al wordt er tegenwoordig meer aandacht besteed aan kruiden uit lande, zoals China, India, Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika.

Zelfs deze lijst is net niet helemaal compleet, ook al is ze vollediger dan alle lijsten van die andere middelen. Vermoedelijk is dat het gevolg van de Belgische wetgeving. Dat is een schrale troost, want ook hier staat er bij Alisma orientalis niet vermeld welk deel of welke delen van de plant worden gebruikt. Dat er ook nog namen van planten bijstaan waarvoor (behalve de plantkundige naam en de traditionele gebruiken) geen wetenschappelijke gegevens te vinden waren, is misschien te wijten aan ons westerse gebrek aan kennis van de oosterse planten. Maar het maakt het wel moeilijk, zo niet onmogelijk, om de werkzaamheid en vooral de veiligheid van het middel te bepalen. Dat er ook nog een dierlijk middel in zit, namelijk de fijngemalen schelp van de pareloester, is voor veganistische vrouwen belangrijk. Zij zullen deze pil, en ook menige andere TCM-pil, niet kunnen gebruiken.

Bovendien kan zelfs de samenstelling van iedere afzonderlijke plantensoort nog erg verschillen. Die is namelijk afhankelijk van de omstandigheden tijdens de teelt. Daarom zal het percentage van de gewenste stof in enkelvoudige plantaardige middelen vaak sterk afwijken van wat er op het etiket staat. Een typisch middel bevat maar liefst vijftien verschillende ingrediënten, die bovendien ook nog eens met elkaar kunnen in wisselwerking treden. Bij het gebruik van dit soort kruidenmiddelen weet je dus gewoon niet wat je slikt, zodat je onmogelijk op de hoogte kan zijn van de werkzaamheid of de veiligheid ervan. En dan hebben we het nog niet eens over de kans dat er stiekem reguliere middelen aan toegevoegd zijn. Dit komt namelijk nog steeds vaak voor.

Conclusie

Samengevat kan men niet beweren dat het gebruik van kruiden, of ze nu Chinees of westers zijn, bij overgangsverschijnselen effectiever en veiliger is dan een zorgvuldig gebruik van hormonen onder medisch toezicht. Het tegendeel kan wel eens eerder waar zijn. Het gebruik van hormonen is in ieder geval effectief en de veiligheid goed bestudeerd. De effectiviteit en veiligheid van de gewone plantaardige middelen en de TCM-middelen daarentegen is nog niet aangetoond.

Inlegkaders

Samenstelling van Geng Nian An Pian

• Poria coco 60mg ( 10% ), een paddenstoel gebruikt bij diarree en dementie.

• Triticum aestivum caryopsis 60mg ( 10% ), tarwezemelen.

• Polygonum multiflorum stem 60mg ( 10% ), fo-ti (VS), varkensgras. Veroorzaakt leverproblemen.

• Curculigo orchioides rhizome 60mg ( 10% ), zou een afrodisiacum zijn.

• Concha Margaritifera 60mg ( 10% ), schelp van de pareloester, schoongemaakt en gemalen.

• Uncaria rhynchophylla stem 54mg ( 9% ), een soort kattenklauw.

• Rehmannia glutinosa root 30mg ( 5% ). Rehmannia is bij ons een sierplant.

• Ophiopogon japonicus root 30mg ( 5% ), Chinees, zou hitte verwijderen en irritatie kalmeren.

• Rehmannia glutinosa preparata root 30mg ( 5% ), sierplant in Nederland.

• Scrophularia ningpoensis root 30mg ( 5% ), figwort, soort helmkruid.

• Alisma orientalis 30mg ( 5% ), water plantain, soort waterweegbree.

• Polygonum multiflorum root 24mg ( 4% ), varkensgras, zie hierboven.

• Schisandra chinensis fruit 24mg ( 4% ), zou de leverfunctie verbeteren.

• Paeonia suffruticosa bark 18mg ( 3% ), pioenroos.

• Excipients (Amylum) 30mg ( 5% ), stijfsel.

Bronnen

1. Geller SE, Shulman LP, van Breemen RB, et al. ‘Safety and efficacy of black cohosh and red clover for the management of vasomotor symptoms: A randomized controlled trial’. Menopause 2009;16:1156-66.
2. Wiklund IK, Mattsson LA, Lindgren R, et al. ‘Effects of a standardized ginseng extract on quality of life and physiological parameters in symptomatic postmenopausal women: A double-blind, placebocontrolled trial’. Int J Clin Pharmacol Res 1999;19:89-99.
3. Hirata JD, Swiersz LM, Zell B, et al. ‘Does dong quai have estrogenic effects in postmenopausal women? A double-blind, placebo-controlled trial’. Fertil Steril 1997;68:981-6.
4. Komesaroff PA, Black CV, Cable V, et al. ‘Effects of wild yam extract on menopausal symptoms, lipids and sex hormones in healthy menopausal women’. Climacteric 2001;4:144-50.
5. Zie voetnoot 1.
6. Zie www.chinanature.be/nl/kruiden/detail/gengnian-an-pian-menoless-form.
7. Jung KA, Min HJ, Yoo SS, Kim HJ, Choi SN, Ha CY, Kim HJ, Kim TH, Jung WT, Lee OJ, Lee JS, Shim SG. Drug-Induced Liver Injury: Twenty Five Cases of Acute Hepatitis Following Ingestion of Polygonum multiflorum Thunb.Gut Liver. 2011 Dec;5(4):493-9. Epub 2011 Nov 21.